Met de groeiende bevolking heeft het onderwijs te maken met een tekort aan schoolgebouwen. De afgelopen jaren werd daarom heel wat geïnvesteerd in nieuwe infrastructuur. Maar zijn dit de scholen van en voor de toekomst? Op initiatief van groep Van Roey - een van de grotere bouwbedrijven van ons land - ontwikkelde VUB Architectural Engineering een beknopte gids voor opdrachtgevers en ontwerpers die toekomstgerichte en circulaire scholen willen realiseren. Hands-on inzichten helpen zo de praktijk op weg naar een circulaire bouweconomie.
De afgelopen jaren werden heel wat middelen geïnvesteerd in nieuwe schoolinfrastructuur. Maar zijn dit de scholen van en voor de toekomst? Uit het verleden blijkt dat de regionale en lokale visie op onderwijs regelmatig wijzigt en men telkens andere eisen aan schoolgebouwen stelt met materiaalverslindende renovaties tot gevolg.
Jona Michiels, innovatiemanager bij bouwbedrijf groep Van Roey: “Het Stedelijk Onderwijs in Antwerpen wees ons bijvoorbeeld op het feit dat de toename aan jonge kinderen een piek zal bereiken rond 2030. Wat er nadien moet gebeuren met alle schooluitbreidingen wordt zelden besproken. Laten de schoolgebouwen een inkrimping of functiewijziging toe? En wat met die scholen die uiteindelijk leeg komen te staan? Wij zijn er in ieder geval van overtuigd dat we die vragen niet onbeantwoord mogen laten.”
Samen met de onderzoekers van VUB Architectural Engineering, ging groep Van Roey deze uitdaging aan. In een samenwerking met WTCB, VITO en UAntwerpen, en met de financiële steun van Vlaanderen Circulair, werkten zij aan een praktische gids voor het toekomstgericht en circulair bouwen van scholen.
Stijn Elsen, onderzoeker en praktijkassistent bij VUB Architectural Engineering: “Binnen de idee van een duurzame, circulaire economie moet een gebouw ontworpen worden met robuuste, hergebruikte, of hernieuwde onderdelen, en dat op zo’n manier opdat die componenten bij een toekomstige wijziging een kringloop zullen blijven volgen. Zo blijven scholen en hun onderdelen nuttig, en gaan grondstoffen nooit verloren.”
Om deze visie in de praktijk te helpen brengen werd een beknopte gids opgesteld. In de gids is de kennis van VUB Architectural Engineering samengebracht met de praktijkervaring van groep Van Roey. De handleiding reikt oplossingen aan die frequent kunnen worden toegepast in schoolgebouwen en houdt daarvoor rekening met praktische randvoorwaarden zoals bouwsnelheid, en met eigenschappen typisch voor scholen, waaronder veranderingen qua pedagogisch project, materiaalgebruik en comfort. Op deze manier helpt de handleiding opdrachtgevers en ontwerpers op weg naar een concrete vertaling van de 16 circulaire ontwerpkwaliteiten die VUB Architectural Engineering in 2019 publiceerde.
Naast het ontwikkelen van de beknopte gids voor het ontwerpen en realiseren van scholen, ondersteunde VUB Architectural Engineering ook het bouwteam groep Van Roey - Compagnie-O Architecten tijdens het ontwerptraject van de school De Kaart in Brasschaat.
Ruben Rottiers van Compagnie-O Architecten deelt zijn ervaring: “Circulair bouwen, is vooral een kwestie van slim ontwerpen; en daarvoor moeten de juiste vragen gesteld worden. Dat gebeurde tijdens twee sessies die door VUB begeleid werden. In de eerste sessie werden de doelen op scherp gezet. Wat wil het bouwteam bereiken met circulair bouwen? Welke soort keuzes moeten daarvoor gemaakt worden? En welke ‘middelen’ hebben we nodig om die keuzes te kunnen maken? In een tweede sessie werden toekomstgerichte en circulaire oplossing voor specifieke gebouwonderdelen verder onderzocht. Zo berekende groep Van Roey dat de meerkost voor het overdimensioneren van de fundering en draagstructuur om een uitbreiding op het dak mogelijk te maken, erg beperkt is."
Het schoolproject De Kaart van bouwteam groep Van Roey - Compagnie-O Architecten werd daarnaast gebruikt als aanleiding om op een meer wetenschappelijke, berekende wijze te komen tot toekomstgerichte en circulaire bouwoplossing. Circulair bouwen is immers pas zinvol als het effectief bijdraagt aan het sluiten van materialenstromen of gebouwen meer toekomstmogelijkheden en een langere levensduur biedt. En het is pas haalbaar indien de initiële impact beperkt blijft, en op termijn extra besparingen oplevert. Om daar zeker van te zijn voerde VUB Architectural Engineering samen met VITO en UAntwerpen financiële en ecologische levenscyclusanalyses uit op verschillende oplossingen voor de gevel van het gebouw.
Prof. Waldo Galle, expert duurzaamheidstransities bij VUB Architectural Engineering, legt uit: “Die analyses doen we niet enkel voor de gewenste toekomst voor het gebouw. Door uiteenlopende renovatiescenario’s voor de komende decennia in rekening te brengen, kennen we ook de financiële en ecologische robuustheid van circulaire geveloplossingen. Mogelijke scenario’s zijn een interne reorganisatie die vraagt om bijkomende raamopeningen, of een uitbreiding van het schoolgebouw waarvoor een deel van de gevel moet verdwijnen of verplaatst worden. De financiële en ecologische levenscyclusanalyses leren ons dan dat – bij om het even welke weging tussen beide aspecten – kalkmortelmetselwerk of geprefabriceerde houten gevelmodules op lange termijn steeds een betere oplossing zijn dan een klassieke gevelopbouw op basis van metselwerk met cementmortels.”
Alles samen kon VUB Architectural Engineering in dit project concrete handvaten geven aan ontwerpers, ontwikkelaars en investeerders van schoolgebouwen op basis van wetenschappelijke kennis en praktijkervaring. Zo kunnen zij op hun beurt goed geïnformeerde, duurzame keuzes maken. Groep Van Roey gebruikt de ontwikkelde handleiding vandaag voor het toelichten van enkele duurzame en circulaire ontwerpprincipes aan architecten en andere actoren waarmee ze samenwerken voor het realiseren van schoolgebouwen, en bouwt zo mee aan een circulaire bouweconomie en toekomstgerichte leeromgeving.
